Çак правилăпа («тăватă конверт меслечĕпе») эпĕ кашни ĕç укçи илмессеренех усă куратăп. Хăш чухне мана хамăн питĕ нумай укçа пур пек туйăнать. Вăл тем те туянма çитет пек. Анчах та çак туйăм ултавлă. Мĕншĕн тесен ун чухне кирлĕ мар япаласене туянма пултаратăн. Выçса çитнĕ хыççăн çисе тултаратăн та, ху кӳпĕннине кайран кăна туйса илетĕн. Укçапа тăккаланнă чухне те çавах. Лавккана выçăлла кĕрсен нумай кирлĕ мар япала илсе тултаратăн. Киле çитсен тин çакна ăнланса илетĕн. Çавăнпа та укçа-тенке пĕлсе пайлани ăна перекетлеме май парать. Манăн тĕп правило – «Ĕçлесе илнинчен сахалрах тăкаклан». Пурте пĕлеççĕ ăна, анчах хисеплесе тытса пыракансем сахал. Апла пулсан мĕнпе ăнлантармалла çынсем мăй таран кредит айне путнине. Çапла, чаплă машина, хăтлă хваттер, ют çĕршыв курорчĕсене канма каясси çав тери илĕртӳллĕ. Пурнăçа çак шайра тытса пырасси час-часах лайăххипе вĕçленмест, чи хăрушши – çемье арканни.
Ăнăçуллă çынсем вара харпăр укçа-тенкĕпе ăслă хуçаланса çитĕнӳсем тăваççĕ. Мĕнле? Вĕсем харпăр бюджет йĕркелеççĕ. Бюджет йĕркелеме миллион тенкĕ кирлĕ тесе ан шутлăр. Ăна пĕр эрнене, пĕр уйăха е çулталăка никĕслеме пулать. Ун чухне ăссăрла çухатусем те пулмаççĕ.
Тăватă конверт правили питĕ те ансат. Калăпăр сирĕн çемьен тупăшĕ 20 пинпе танлашать. Çемьен укçа-тенкĕ тĕллевĕ – «хура куна» укçа пултăр, пĕр-пĕр пысăк япала туянма çиттĕр. 20 пин тенкĕн 10 процентне – 2 пинне икĕ шут çине пайласа хуратпăр: пĕр пинне перекет кĕнекине, тепĕр пинне инвестицисем çине.
Çапла пирĕн 18 пин тенкĕ юлать. Унран 4 пинне коммуналлă пулăшусен тӳлевĕ валли илетпĕр. 14 пин юлчĕ. Тепĕр 4 пин тенке автомашина валли бензин туянма, ачасене тĕрлĕ кружоксене çӳретме уйăратпăр. 10 пин юлчĕ. Çак 10 пине тăватă конверта пайлатпăр. Кашнинче 2500 тенкĕ пулать. Ку пĕр эрне пурăнмалли бюджет. Кашни эрнере 2500 тенкĕ тăкакласа эсир уйăх пĕр хуйхăсăр пурăнма пултаратăр. Енчен те сахалрах пĕтертĕр пулсан юлнă укçапа кăштах канма та пулать.
Халиччен те перекетлĕ пулайман çынна тӳрех çак правилăсемпе пурăнма тата шухăшсăр укçа-тенке салатнă хыççăн çирĕп дисциплинăна хăнăхма питĕ йывăр. Хăш-пĕрин депресси пуçланма та пултарать. Упăшки е арăмĕ пĕр-пĕрне хыткукар теме пуçличченех. Анчах пăртакран ку та иртет. Укçа-тенке перекетлĕ тытни – паха пурнăç уççи.
Тепĕр правило – «Ĕçлесе илнинчен сахалрах тăкаклан».
Пĕр енчен шутласан ку каларăш кулнă пекех туйăнать. Ара, укçа çитмесен ытлашши епле тустарма пулать-ха? Пулать çав. Нумайăшĕ парăма кĕрсе каяççĕ те, ĕçлесе илнĕ укçа йăлтах ăна татма каять. Анчах малалла та пурăнмалла-çке. Каллех парăма кĕретĕн. Халĕ нумайăшĕ хăйсен ĕç укçине кура мар, патшалăхран кредит илсе парăма кĕрсе каяççĕ. Банксем питĕ нумай процент илнине те пăхса тăмаççĕ. Çавăнпа харпăр тупăшпа ăслăн усă курмалла, йăлтах планласа хумалла.
Перекетлемелле тени пурăнма манмалла тенипе пĕр тан мар. Шутлани, тĕрĕслени пурăнма кансĕрлемест, пулăшать кăна. Пурнăçра лайăххи тем тесен те нумайрах.
Малашне эпир сирĕнпе харпăр укçа-тенкĕпе, тухăçлăрах ĕçлеме вĕренĕпĕр, анализпа планлассине пăхса тухăпăр, инвестицисем хывассипе паллашăпăр. Валюта, фонд, куçман пурлăх рынокĕсенче ĕçлеме те вĕренĕпĕр. Банксемпе страховани рынокĕсем, налог хывассин системи çинчен пĕлни те пăсмасть. Хаçат страницисенче паллă чăваш предпринимателĕсемпе тĕл пулма та тăрăшăпăр. Вĕсем хăйсен пуян опычĕпе паллаштарни, укçа-тенкĕ ăнăçăвĕ мĕнрен килнине каласа пани пурне те интереслĕ пулĕ.
■ Игорь Казачкин.
