"Тӑван чӗлхе — халӑхӑн аваллӑхӗ, тӑван чӗлхе — халӑхӑн сумлӑ та телĕйлĕ малашлӑхӗ", — тенӗ Г. Н. Волков ӑсчах. Чӑваш чӗлхи чуна лӑпкӑн ачашлать, канӑҫ кÿрет. Ман шутпа, хӑйне хисеплекен кирек мӗнле халӑх та хӑйӗн тӑван чӗлхине пысӑк пуянлӑх вырӑнне хурса хаклать. Сӗм авалтан чĕлхе ҫынсене сӑмахлӑх, юрӑ-кӗвӗ, ташӑ-ҫемӗ, йӑла-йӗрке урлă пӗр-пӗринпе ҫывӑххӑн хутшӑнса пурӑнма пулӑшнӑ. Эпӗ тӑван чĕлхепе калаҫса хамӑн шухӑш-туйӑма палӑртатӑп, чуна уҫатӑп, кӑмӑла ҫӗклетӗп. Мана ӳстернӗ анне те чӑвашлах калаҫать. Вӑл ҫеҫ те мар, кӳршӗ-аршӑ, тус-юлташ чӑвашла пуплет. Апла пулсан чӑвашлӑхӑн пуласлӑхӗ пысӑк.
Эпир тӑван чӗлхе урлӑ халӑхӑн культурипе паллашатаӑр, йӑла-йӗркене ӑша хывса пыратпӑр. Тӑван чӗлхе — халӑх ывӑл-хӗрӗшӗн чи ҫывӑххи. Тӑван киле, тӑван ҫӗре, ҫывӑх ҫынсене ас тутарса тăраканни. Çавăнпа та Чӑваш чӗлхи кунне пур чăваш халӑхӗ ҫитӗнÿпе кӗтсе илет пулĕ тетӗп. Эпир пӗр пулсан пурте пулать.
Ман шутпа, тӑван чӗлхене хисеплени вăл тӑван халӑха хисеплени пулать. Чăваш чӗлхин тасалӑхне упрасси чи малтанах çемье ӑшшинчен, атте-аннерен нумай килет. Шкул ҫулне ҫитсен малалла эпир те хамӑр чӗлхене юратма, йӑла-йӗркене упрама вӗренетпӗр. Ашшӗпе амӑшӗ ачине чӑвашла сӑпка юрри каласа сиктереҫҫӗ пулсан, ҫав ача епле унӑн ачашлӑхне манма пултарӗ! Нумайӑшӗ вара пӗчӗкренех тӗпренчӗкӗпе вырӑсла калаҫма хӑтланать, ачан чӗлхине хуҫать. Тен, малтан амӑш чӗлхипе таса калаҫма хӑнӑхтармалла, ӳсерехпе ача хӑех тӗрӗс ҫул суйласа илӗ. Эпир те, хаклӑ ҫыннӑмӑрсем, сирӗнпе чӑвашлах калаҫса ӳснӗ. Уншӑн ӑс-пуҫран катӑк-ши вара эпир?!
Тӑван чӗлхе кашни ҫын пурнӑҫӗнче питӗ пысӑк пӗлтерӗшлӗ пулни каламасӑрах паллӑ. Вӑл пулӑшнипе эпир пурнӑҫа ӑнланатпӑр, ҫут ҫанталӑк илемне курма хӑнӑхатпӑр, шухӑшлама вӗренсе пыратпӑр. Чӑваш ҫынни ӑҫта пулсан та хӑй ятне яман. Апла пулсан ку чĕлхепе калаҫнинчен вӑтанма кирлӗ мар.
Хисеплӗ ӳсекен ӑру! Чӗлхе вăл — нации тӗп палли. Эппин чӑваш чӗлхине малалла аталантарасси пирӗн, сирӗн тивӗҫ. Тӑван чӗлхене пӗлни вара ытга чӗлхесене тӗплӗнрех пӗлме, вӗренме ҫеҫ пулӑшать.
Ҫеҫпĕл Митттши тӑван чӑваш тĕнчине чунтан юратнӑ, чӗлхе аталанайманшӑн куляннӑ, ӑна вӑй-хӑват кӗртессишӗн тӑрӑшнӑ. "Чӑваш чӗлхи ячӗпе пурте пӗр пулар!" — тесе йыхӑрнӑ. Апла пулсан, юратнӑ ҫыннӑмӑрсем, эпир те пӗрле пулса чӑвашӑн пуласлӑхӗшӗн тӑрӑшар. Капӑр чӗлхене пирӗн манса кайма мар, ӑна аталантарассишӗн вӑй хумалла, унпа мухтанмалла. Ҫеҫпӗл сӑмахӗсене те яланах асра тытар:
Эпир тата, вӗри чунсем!
Кӑвар чунсем, яшсем, хӗрсем!..
Тӑван ҫӗр-шывӑн чӗлхине
Мухтав тума манса кайман-и?
Чӑваш чĕлхин хӗвеллӗ илемне
Чунтан савса тӑма манман-и?
"Манман", — тесе калас килет манӑн пур чӑваш ячӗпе. Манпа пӗрле ҫапла калас те-кенсем татах нумай пуласса эпӗ шанатӑп. Апла пулсан чӑвашла савӑнсах калаҫар. Чӑваш юррисене те киленсех юрлар, итлер. Юрӑ-кӗвӗпе пурӑнакан ҫын вӑл пуян чун-чӗреллӗ, ырӑ шухӑшлӑ. Чăваш наци радиовӗ пурри мана ҫав тери савӑнтарать. Эпӗ кил-те ӗҫ тунӑ чухне те, каннӑ вӑхӑтра та ҫакӑнти передачӑсене итлеме юрататӑп. Чӑн чӑвашла калаҫни чуна хӑпартлантарать.
Ман шутпа, халӑхӑн чунӗ хавшаман-ха. Чунӗ пур пулсан, чӗлхе пӗтмест. Унӑн чунӗ пурри музыка, ӳнер, театр аталанӑвӗнчен пит лайӑх курӑнать. Чӑваш юрри малалла та тӗнчипех янратӑрччӗ, тӗрри вара пурне те савӑнтартӑрччӗ.
Эй, ҫамрӑксем! Халӑх ӑс-хакӑлӗн пуянлӑхӗпе вӗрентĕвне пӑрахӑҫа кӑларас марччӗ. Асатте-асаннесен чипер тӗслӗх вырӑнӗнчи паха йӑли-йӗркине, ырӑ кӑмӑллӑ пуян чун-чӗрине, саваплӑ туртӑмла пехил-халалне асра тытасчӗ. Ҫак еткерлӗхе ӗмӗр тӑршшӗпе ҫӗклесе пырасчӗ. Чӗлхе пур пулсан эпир те яланах пур. Яковлев халалне асра тытар. Чун халалӗнче чӑваш халӑхне ҫутта кăларассишӗн пӗтӗм пурнӑҫне хывнӑ ҫын хӑйӗн тивлетне Турӑ ирӗкӗ пек ӑнланса чӑвашсене таса чунлӑ та мал туртӑмлӑ пулма пиллет. Вӗренетекенӗмӗрӗн ятне сӑваплӑн яланах асра тытар. Вӑл ӑс парса хӑварнисем пур вӑхӑтшӑн та вырӑнлӑ пулнине эпир сирӗнпе пурте чунпа туятпӑр. Пӗр-пӗринпе сапӑр пурӑнар. Пӗр-пӗрне пулӑшма яланах ҫунса тӑрар. Хамӑрӑн чӗлхене манар мар.
В, ВАСИЛЬЕВА,
Упи вӑтам шкулӗн чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекенӗ
Çыпăçтарнисем: |
